Bla-bla-bla-management

Gids voor organisatieverandering in turbulent tussentijdperk

Nokia en Kodak misten de tijd

Voor bestuurders, managers, ondernemingsraden en beleidsmakers is het opletten geblazen. Nokia en Kodak misten de signalen van hun tijd. Je wilt dat jouw organisatie dat lot bespaard blijft. Ooit waren beide organisaties marktleider. Nokia was een pionier in mobiele technologie en had eind vorige eeuw een groot marktaandeel. Na de eeuwwisseling verloor Nokia terrein aan Apple en Samsung. Het bedrijf nam verkeerde strategische beslissingen en hield vast aan oudere ontwerpen. Kodak deed aan filmontwikkeling en vond geen antwoord op de digitale revolutie eind 20^e eeuw. Tegenwoordig richt Kodak zich op drukwerk. En hoewel iedereen op vakantie nog 'een kodakmomentje' heeft, is Kodak niet het bedrijf met die faam van vroeger.

Wacht de olie- en gasreuzen hetzelfde lot? Maken de leiders van deze organisaties dezelfde fouten als Nokia en Kodak. Greenpeace onderzocht de jaarverslagen van 2022 van 12 grote olie- en gasbedrijven. Wat blijkt? Zij blijven vooral investeren in olie- en gaswinning, waar nu nog hun miljardenwinsten vandaan komen. Slechts 8% van de investeringen ging dat jaar naar groene energie.

Ons organisatiemodel is op

Je leeft in een tijd van grote veranderingen. Een periode tussen twee tijdperken in. In deze tussentijd staan waarden, manieren van leven, instituties en organisaties ter discussie. Bestaande filosofieën en modellen voldoen niet meer. We hebben nieuwe verhalen nodig, maar ze zijn er nog niet. Statistieken, fraaie tabellen en de inhoudelijke PowerPoint helpen niet meer. Ze geven antwoord op de symptomen van nu. Het voelt als bla-bla-bla.

Je zoekt handvatten om je medewerkers te inspireren en te betrekken. Je wilt jouw organisatie succesvol door deze overgang loodsen. Dat is de uitdaging waar je voor staat. Het is tijd om te handelen. Met een schuin oog kijk je misschien naar organisaties zoals de Mondragon Corporation en Semco. Zij investeren in de mens als groepsdier en hanteren een positief mensbeeld. Dat zijn de pijlers waarop zij hun organisaties bouwen. Die keuze inspireert en legt ze ook financieel geen windeieren. Mondragon en Semco zijn vooralsnog uitzonderingen.

Common practise in het oude tijdperk is het idee van individuele vrijheid, persoonlijke ontwikkeling en vooral economische groei. In dat streven naar winstmaximalisatie blijkt die individuele vrijheid overigens een fabel te zijn. De dominante managementpraktijk is dat de mens een egoïstisch, hebzuchtig wezen is dat gecontroleerd moet worden door de manager. Prof. dr. Manfred Kets de Vries, expert in leiderschap en organisatiepsychologie, ziet organisaties meer als gevangenissen dan als plekken waar mensen autonomie en verbinding voelen. Wist je dat om hun winst te maximaliseren bedrijven de levensduur van hun producten met een factor 3 verkorten of deze gevoelig maken voor modetrends. Volgens econoom Paul Schenderling werken jij en ik hierdoor zeker een dag per week te veel. Individuele vrijheid als valse belofte! Een bijeffect van deze winsthonger is dat we onnodig veel energie, water en materialen verspillen.

De afgelopen decennia heeft ook bij de overheid, in de zorg en in het onderwijs het marktdenken centraal gestaan. Hele groepen van mensen wantrouwen de overheid ondertussen. Ze voelen zich niet gezien, niet gehoord of ongelijk behandeld. De wachtlijsten in de zorg, de toeslagenaffaire, toenemende armoede en ongelijkheid, kinderen die niet meer kunnen lezen en rekenen, agressie tegen hulpverleners, de obesitastsunami en polarisatie zijn geen verschijnselen op zichzelf. Het zijn symbolen van een tijdperk dat op zijn einde loopt. In een van haar speeches verwoordde presidentskandidaat Harris de tijd waarin we leven op treffende wijze: 'Trump wil terug naar het verleden (Make America Great Again), ik juist niet (We Are Not Going Back).

Er mankeert iets aan ons mensbeeld. Ons organisatiemodel is op!

Psychologische disbalans oorzaak klotetijd

Hoe we deze overgangstijd noemen, is nog niet duidelijk. Maar dat deze tijd anders is, voel je. De bekende psychoanalyticus Carl Gustav Jung zei ooit dat hij de Tweede Wereldoorlog zag aankomen, niet door dromen, maar door de verhalen van zijn cliënten. Zo’n grote tijd is het nu ook. In zo'n overgangsperiode raken we zowel psychologisch als cultureel ontregeld. Dit begrijpen begint met een korte introductie in de evolutionaire psychologie. Onze voorouders leefden miljoenen jaren als nomadische jager-verzamelaars. Pas zo’n tienduizend jaar geleden gingen we in dorpen en steden wonen. Ons brein is hier nog niet volledig op aangepast. Het is grotendeels nog steeds het product van die oude tijd. Daarom hecht je nog steeds sterk aan zeven psychologische basisbehoeften:

• veiligheid, verbinding, spontaniteit en grenzen;
• waardering, autonomie en zelfexpressie.

De eerste vier behoeften vormen je ‘wij-natuur’. Je wilt richting vanuit een inspirerend verhaal. Je zoekt bescherming, hanteert graag duidelijke grenzen en regels, hoort er graag bij, houdt van humor en lachen, wil ongelijkheid binnen aanvaardbare grenzen houden, helpt anderen zonder daar iets voor terug te hoeven en zoekt constructieve sociale verbindingen. Waardering, autonomie en zelfexpressie behoren tot je ‘ik-natuur’. Vanuit de ‘wij-natuur’ doe je graag dingen op je eigen manier. Een compliment krijgen vindt iedereen  fijn. En, natuurlijk wil je als persoon groeien en het beste uit jezelf halen.

Maar de afgelopen decennia lag de nadruk te sterk op die ‘ik-natuur’. Dat eist zijn tol. De aarde raakt uitgeput. De ‘haves’ hebben een burn-out en zitten gevangen in een web van prestatiedruk, consumentisme en irreële verwachtingen. In deze F1-maatschappij is de mens als sociaal dier uit beeld verdwenen. Er ontstaat disbalans in je oude psychologie. Dat maakt je onzeker. Langzaam maar zeker begin je te twijfelen aan alle vanzelfsprekendheden. De opgebouwde cultuur, de vernislaag over ons gevoel heen, begint af te bladderen.  

Unieke gids voor verandering

We hebben een unieke gids voor je geschreven. Voorkom dat jij de nieuwe Nokia of Kodak wordt. Geen droge theorie, maar direct toepasbare handvatten. We beginnen met een bijstelling van het mensbeeld. De homo-economicus schiet tekort. Daarna bespreken we leiderschap. Je hebt de juiste leiders en sjamanen nodig om door dit tijdperk te komen. Dit is een keiharde randvoorwaarde. Vervolgens een hoofdstuk over verandering. Hoe krijg jij jouw medewerkers mee en geïnspireerd? Hoe neem je afscheid van een tijdperk en creëer je een nieuw verhaal voor jouw organisatie? In het hoofdstuk over organisaties geven we voorbeelden van vernieuwende organisaties. Misschien inspireren ze jou. Tot slot een hoofdstuk over het team dat je nodig hebt. Wie neem je aan boord om samen de verandering mogelijk te maken?

In dit boek laten we je zien hoe je met psychologische en antropologische inzichten en ervaringen uit eerdere tussentijden direct aan de slag kunt in je eigen organisatie.

Ons boek verschijnt in het najaar van 2024. Bla-bla-bla-management is onze werktitel. Bij een bestelling van minimaal 50 exemplaren is een gratis workshop inbegrepen.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Leon is (evolutie)psycholoog, bestuurskundig-jurist, adviseur en therapeut. In het recente verleden was hij ondernemer en toezichthouder. Hij is schrijver van de zakelijke bestsellers “10 miljoen jaar leiderschap” en “De F1 Maatschappij”. Zijn boek “Zie mij, hoor mij - Lessen uit de evolutiepsychologie die iedere politicus of bestuurder zou moeten kennen” stond in de top 3 van Managementboek.nl. Leon is dagelijks bezig om zijn visie op werkgedrag in verschillende rollen en als spreker uit te dragen.

Harrie Timmermans is gemeentesecretaris van de Brabantse gemeente Heusden. Ook is hij coördinerend gemeentesecretaris voor Veiligheidsregio Brabant-Noord. Jarenlang was hij voorzitter van de supportersvereniging van PSV. Daarnaast vervult hij de rol van toezichthouder. Harrie studeerde rechten aan de universiteit van Tilburg.